Ngày Tết, ai cũng nghĩ về tổ tiên nên các gia đình không quên nơi ngự của các đấng thiêng liêng, để hương trầm ngày Tết góp phần vào không khí ấm cúng của sự quần hội. Bàn thờ tổ tiên là nơi dung tụ cốt cách của từng nhà, song nó cũng là bóng dáng chung của tâm hồn dân tộc vì thế người Việt Nam luôn có ý thức dồn vào đó tất cả vẻ đẹp hình thức mà khả năng có được, nhất là vẻ đẹp tâm linh. Tuy nhiên, theo dòng chảy của thời gian mà truyền thống như tàn phai dần, nhiều khi người ta quên những kết tụ văn hoá từ ngàn xưa, để rồi ứng xửã với kiếp đời đã qua bằng sự đơn bạc. Vậy thực chất bàn thờ trong nhà là gì?
Ngày Tết, ai cũng nghĩ về tổ tiên nên các gia đình không quên nơi ngự của các đấng thiêng liêng, để hương trầm ngày Tết góp phần vào không khí ấm cúng của sự quần hội.
Bàn thờ tổ tiên là nơi dung tụ cốt cách của từng nhà, song nó cũng là bóng dáng chung của tâm hồn dân tộc vì thế người Việt Nam luôn có ý thức dồn vào đó tất cả vẻ đẹp hình thức mà khả năng có được, nhất là vẻ đẹp tâm linh.
Tuy nhiên, theo dòng chảy của thời gian mà truyền thống như tàn phai dần, nhiều khi người ta quên những kết tụ văn hoá từ ngàn xưa, để rồi ứng xửã với kiếp đời đã qua bằng sự đơn bạc. Vậy thực chất bàn thờ trong nhà là gì?
Theo TS. Trần Lâm Biền, trước tiên bàn thờ là nơi tưởng nhớ, nó như một thế giới thu nhỏ của người đã khuất. Hai cây đèn tượng trưng cho mặt trời, mặt trăng, hương là tinh tú. Từ những đặc tính cơ bản này, người Việt đã hội dần vào bàn thờ nhiều hình tượng phụ mang tính thiêng liêng khác.
Có thể kể tới một trục vũ trụ là khúc trầm hương dưới dạng khúc khuỷu vươn lên trong bát hương. Trục này mang ý nghĩa tinh thần, được coi như gạch nối giữa trời với đất, cho âm dương đối đãi đem tới một nguồn hạnh phúc. Hai bên bát hương, phía sau hai cây đèn thường có hai cành hoa cúc giấy, với nhiều bông nhỏ bao quanh một bông lớn. Hai cành hoa này tượng trưng cho ngày dương (hoa vàng bên trái), âm (hoa bạc bên phải).
Nhiều gia đình còn đặt xen giữa đèn và hương là hai cái đĩa để đặt hoa quả lễ, phía trước bát hương để một bát nước trong, coi như nước thiêng. Những nhà giàu có, đằng sau bát hương thường có đỉnh trầm bằng đồng trang trí nhiều hình được thiêng liêng hoá như lân ở đỉnh, tượng trưng cho sự thông minh, sức mạnh, để kiểm soát tâm hồn người hành lễ, hổ phù mang tư cách cầu no đủ, cây trúc biểu hiện tính quân tử. Cành đào được cắm trên bàn thờ có huyền lực trừ ma tà và mọi xấu xa, màu đỏ chứa một sinh khí lớn lao. Vì thế hoa đào thắm là lời cầu nguyện và lời chúc phúc đầu xuân.
Việc cầu phúc đôi khi được hội vào lọ cắm một cành hoa tre, nhuộm ngũ sắc gần giống như cây đũa trên bát cơm cúng cho kiếp đời đã qua.Ở nhiều nơi, trên bàn thờ còn có khảm (gần giống chiếc am nhỏ, bằng gỗ có cánh cửa đựng bài vị tổ tiên) được chạm trổ với tứ linh long, ly, quy, phượng cùng hoa cỏ thiêng... Những nhà nông thôn nghèo, không có khảm, người ta thường treo lên tường phía trên bàn thờ một tranh dân gian vẽ ngũ quả, chiếc cuốn thư... để cầu sự no đủ, đồng thời làm sáng, ấm ngôi nhà.
Những nhà theo đạo Phật ít bày đồ mặn trên bàn thờ chính, mà thường đặt thấp hơn để tránh sự uế tạp và để hồn tổ tiên dễ siêu thoát. Cây mía được đặt ở bên bàn thờ thường nói là để các cụ chống gậy về vui với con cháu. Thực ra, từ xưa, cây mía đã là cây linh thiêng gắn với câu chuyện tạo thiên lập địa của cư dân hải đảo. Mía được du nhập vào đất Việt trở thành một thứ trục vũ trụ, gạch nối tầng trên với tầng dưới, để dẫn linh hồn tổ tiên từ trên trời về với con cháu. Khi phát hiện ra lửa, người ta nhận thấy chỉ có khói bay lên và dần dần khói lửa đã đi vào hội lễ, từ đó nảy sinh nến và hương trong việc tín ngưỡng.
Trước bàn thờ, người ta thường thắp 2 ngọn nến tượng trưng cho hai vầng nhật nguyệt, tiếp đó là một nén tâm hương để hướng tới mọi điều tốt lành vì tâm hương có nghĩa là ngũ hương. Nhưng cũng có nhiều người thắp 3 nén hương nhằm cầu cho một sự việc nào đó được tiến triển vì số 3 lẻ dẫn tới chuyển động, biến đổi, phát triển. Hướng bàn thờ cũng được người Việt rất quan tâm. Thông thường hướng nhà theo đạo Phật thì hướng nam là nơi của bát nhã, tức trí tuệ, hướng của sự sáng tạo, của sinh lực tràn trề, đầy dương khí.
Nhiều khi cũng đặt bàn thờ hướng tây vì người ta nghĩ hướng này hợp với sự đối đãi của âm dương, nên yên ổn và phát triển, nghĩa là vị thần được an toạ. Suy cho cùng, tất cả vì lòng người, vì một tâm hướng thiện. Bàn thờ tổ tiên là vẻ đẹp của văn hoá truyền thống. Nơi đây rực rỡ với mỗi độ xuân sang. Người Việt hiểu sâu sắc rằng có quá khứ mới có hiện tại và tương lai. Ta nhìn vào nơi thờ tổ tiên để thấy truyền thống và vẻ đẹp truyền thống dân tộc chứ không phải là mê tín dị đoan
Theo Nguyễn Quang, Kinh tế đô thị xuân 2006
Ngày Tết, ai cũng nghĩ về tổ tiên nên các gia đình không quên nơi ngự của các đấng thiêng liêng, để hương trầm ngày Tết góp phần vào không khí ấm cúng của sự quần hội.
Bàn thờ tổ tiên là nơi dung tụ cốt cách của từng nhà, song nó cũng là bóng dáng chung của tâm hồn dân tộc vì thế người Việt Nam luôn có ý thức dồn vào đó tất cả vẻ đẹp hình thức mà khả năng có được, nhất là vẻ đẹp tâm linh.
Tuy nhiên, theo dòng chảy của thời gian mà truyền thống như tàn phai dần, nhiều khi người ta quên những kết tụ văn hoá từ ngàn xưa, để rồi ứng xửã với kiếp đời đã qua bằng sự đơn bạc. Vậy thực chất bàn thờ trong nhà là gì?
Theo TS. Trần Lâm Biền, trước tiên bàn thờ là nơi tưởng nhớ, nó như một thế giới thu nhỏ của người đã khuất. Hai cây đèn tượng trưng cho mặt trời, mặt trăng, hương là tinh tú. Từ những đặc tính cơ bản này, người Việt đã hội dần vào bàn thờ nhiều hình tượng phụ mang tính thiêng liêng khác.
Có thể kể tới một trục vũ trụ là khúc trầm hương dưới dạng khúc khuỷu vươn lên trong bát hương. Trục này mang ý nghĩa tinh thần, được coi như gạch nối giữa trời với đất, cho âm dương đối đãi đem tới một nguồn hạnh phúc. Hai bên bát hương, phía sau hai cây đèn thường có hai cành hoa cúc giấy, với nhiều bông nhỏ bao quanh một bông lớn. Hai cành hoa này tượng trưng cho ngày dương (hoa vàng bên trái), âm (hoa bạc bên phải).
Nhiều gia đình còn đặt xen giữa đèn và hương là hai cái đĩa để đặt hoa quả lễ, phía trước bát hương để một bát nước trong, coi như nước thiêng. Những nhà giàu có, đằng sau bát hương thường có đỉnh trầm bằng đồng trang trí nhiều hình được thiêng liêng hoá như lân ở đỉnh, tượng trưng cho sự thông minh, sức mạnh, để kiểm soát tâm hồn người hành lễ, hổ phù mang tư cách cầu no đủ, cây trúc biểu hiện tính quân tử. Cành đào được cắm trên bàn thờ có huyền lực trừ ma tà và mọi xấu xa, màu đỏ chứa một sinh khí lớn lao. Vì thế hoa đào thắm là lời cầu nguyện và lời chúc phúc đầu xuân.
Việc cầu phúc đôi khi được hội vào lọ cắm một cành hoa tre, nhuộm ngũ sắc gần giống như cây đũa trên bát cơm cúng cho kiếp đời đã qua.Ở nhiều nơi, trên bàn thờ còn có khảm (gần giống chiếc am nhỏ, bằng gỗ có cánh cửa đựng bài vị tổ tiên) được chạm trổ với tứ linh long, ly, quy, phượng cùng hoa cỏ thiêng... Những nhà nông thôn nghèo, không có khảm, người ta thường treo lên tường phía trên bàn thờ một tranh dân gian vẽ ngũ quả, chiếc cuốn thư... để cầu sự no đủ, đồng thời làm sáng, ấm ngôi nhà.
Những nhà theo đạo Phật ít bày đồ mặn trên bàn thờ chính, mà thường đặt thấp hơn để tránh sự uế tạp và để hồn tổ tiên dễ siêu thoát. Cây mía được đặt ở bên bàn thờ thường nói là để các cụ chống gậy về vui với con cháu. Thực ra, từ xưa, cây mía đã là cây linh thiêng gắn với câu chuyện tạo thiên lập địa của cư dân hải đảo. Mía được du nhập vào đất Việt trở thành một thứ trục vũ trụ, gạch nối tầng trên với tầng dưới, để dẫn linh hồn tổ tiên từ trên trời về với con cháu. Khi phát hiện ra lửa, người ta nhận thấy chỉ có khói bay lên và dần dần khói lửa đã đi vào hội lễ, từ đó nảy sinh nến và hương trong việc tín ngưỡng.
Trước bàn thờ, người ta thường thắp 2 ngọn nến tượng trưng cho hai vầng nhật nguyệt, tiếp đó là một nén tâm hương để hướng tới mọi điều tốt lành vì tâm hương có nghĩa là ngũ hương. Nhưng cũng có nhiều người thắp 3 nén hương nhằm cầu cho một sự việc nào đó được tiến triển vì số 3 lẻ dẫn tới chuyển động, biến đổi, phát triển. Hướng bàn thờ cũng được người Việt rất quan tâm. Thông thường hướng nhà theo đạo Phật thì hướng nam là nơi của bát nhã, tức trí tuệ, hướng của sự sáng tạo, của sinh lực tràn trề, đầy dương khí.
Nhiều khi cũng đặt bàn thờ hướng tây vì người ta nghĩ hướng này hợp với sự đối đãi của âm dương, nên yên ổn và phát triển, nghĩa là vị thần được an toạ. Suy cho cùng, tất cả vì lòng người, vì một tâm hướng thiện. Bàn thờ tổ tiên là vẻ đẹp của văn hoá truyền thống. Nơi đây rực rỡ với mỗi độ xuân sang. Người Việt hiểu sâu sắc rằng có quá khứ mới có hiện tại và tương lai. Ta nhìn vào nơi thờ tổ tiên để thấy truyền thống và vẻ đẹp truyền thống dân tộc chứ không phải là mê tín dị đoan
Theo Nguyễn Quang, Kinh tế đô thị xuân 2006
